 |
|
|
 
Wybuch II wojny światowej w dniu 1 września 1939 roku zapoczątkował nowy, trudny okres w dziejach miasta i regionu. Już w pierwszym dniu wojny w Niegłowicach i Moderówce koło Jasła były pierwsze śmiertelne ofiary niemieckich ataków lotniczych. W dniu 8 września wkroczyły do Jasła wojska niemieckie. Od pierwszych dni okupacji cała gospodarka miasta i regionu została ukierunkowana na potrzeby okupanta. W okresie wojny Jasło było siedzibą starosty powiatowego. Od połowy stycznia 1940 roku aż do końca 1944 roku funkcję starosty pełnił dr Walter Gentz, który bardzo negatywnie zapisał się w historii miasta. Na mocy zarządzeń władz okupacyjnych wprowadzono dla mieszkańców miasta i powiatu obowiązek meldowania się miejscowych i przybyłych, a także obowiązek kwaterunku dla wojska i obywateli niemieckich. Obok tych uciążliwości każdy mieszkaniec musiał posiadać „Kenkartę” i kartę pracy. Mieszkańców wsi zobowiązano do stałych dostaw żywności w ramach tzw. Kontygentów, głównie w postaci żywca zwierzęcego, a także zboża i ziemniaków. Dla całej ludności wprowadzono zróżnicowane kartki żywnościowe. Równocześnie całkowitej konfiskacie podlegały majątki żydowskie. W wielu miasteczkach powiatu, w tym w Jaśle utworzono getta dla ludności żydowskiej.  Terror okupacyjny ciągle narastał. Ludzie podejrzani o działalność antyniemiecką trafiali do więzień, obozów koncentracyjnych lub specjalnych obozów pracy. Wielu młodych ludzi wywożonych było na roboty przymusowe do Rzeszy. W 1941 roku zorganizowany został w Szebniach koło Jasła obóz jeniecki, tzw. „Frontstalag-Szebnie”, w którym w pierwszym okresie przebywali głównie jeńcy rosyjscy, później także Polacy i Żydzi. W obozie tym z powodu głodu i ciężkiej pracy w stosunkowo krótkim czasie zmarło około 7.000 jeńców rosyjskich. W latach 1942-1944 obóz ten pełnił funkcję obozu pracy. W okresie okupacji niemieckiej wszystkie zakłady przemysłowe Jasła pracowały na rzecz gospodarki okupanta. Szczególne miejsce wśród nich pełniła Rafineria Nafty w Niegłowicach i Zakłady „Gamrat”. Pomimo licznych akcji sabotażowych ze strony polskiego ruchu oporu, produkcja przemysłowa wszystkich tych zakładów utrzymywała się na wysokim poziomie. Władze okupacyjne dużą wagę przywiązywały także do utrzymania, remontu i rozbudowy dróg, a także regulacji rzek. Wszystkie szlaki komunikacyjne miały dla okupanta duże znaczenie i to nie tylko gospodarcze, lecz przede wszystkim strategiczne i wojskowe. W 1941 roku okupanci przebudowali w Jaśle budynek ratusza, a także starostwa powiatowego. Modernizacji uległa także płyta rynku, którą wyłożono płytami chodnikowymi. Przebudowie uległy także fasady kamieniczek wokół rynku. Liczne w mieście budynki drewniane polecono rozebrać, a na ich miejscu pozakładano zieleńce. W okupacyjnych dziejach miasta szczególnie tragicznie zapisał się areszt śledczy Gestapo oraz miejscowe więzienie. Osadzeni tam ludzie byli w bestialski sposób maltretowani i bici. Wielu z nich zginęło w zbiorowych egzekucjach przeprowadzanych przez Gestapo i inne formacje niemieckie między innymi w lesie warzyckim i Sieklówce. Pomimo trwającego i ciągle nasilającego się terroru, w mieście Jaśle i całym powiecie działał dobrze zorganizowany ruch oporu reprezentujący różne opcje polityczne. Do najsłynniejszych akcji przeprowadzonych przez Kedyw Podokręgu Armii Krajowej Rzeszów należało uwolnienie z jasielskiego więzienia więźniów politycznych w nocy z 5/6 sierpnia 1943 roku. Akcję tę przeprowadził oddział pod dowództwem Zenona Soboty ps. „Korczak”. Działalność dywersyjną w zakładach przemysłowych, a także skierowaną przeciwko akcjom pobierania od ludności kontyngentów żywnościowych przeprowadzały obok Armii Krajowej także oddziały partyzanckie Armii i Gwardii Ludowej oraz Batalionów Chłopskich. Przeprowadzały one także akcje zbrojne przeciwko wojskom niemieckim oraz policji. Jednym z pierwszych zarządzeń władz niemieckich było zamknięcie szkół średnich, z wyjątkiem szkół zawodowych. Pomimo tego, przez cały okres okupacji prowadzone było w Jaśle tajne nauczanie na poziomie gimnazjalnym, a w czerwcu 1942 roku odbyła się pierwsza tajna matura. Kilku profesorów, prowadzących tajne nauczanie zostało wysłanych do obozów koncentracyjnych. Działalność ta była kontynuowana. 13 września 1944 roku starosta jasielski – W.Gentz w związku ze zbliżającym się frontem i wojskami rosyjskimi zarządził ewakuację ludności cywilnej z Jasła. Ewakuacja miała zakończyć się w dniu 15 września o godz. 1800. Po tej dacie Niemcy rozpoczęli rabunek miasta i wywożenie z niego, co cenniejszych i bardziej użytecznych przedmiotów z wyposażenia domów. Następnie specjalny oddział niemieckich żołnierzy, złożony z 250 osób wysadzał w powietrze poszczególne budynki mieszkalne i użyteczności publicznej za pomocą ładunków wybuchowych. Niszczenie miasta trwało od 15 października do 15 grudnia 1944 roku. W styczniu 1945 roku ruszyła ofensywa wojsk rosyjskich. W dniu 16 stycznia 1945 roku wkroczyły do ruin Jasła wojska rosyjskie i towarzyszący im czechosłowaccy artylerzyści. Miasto było opustoszałe i przedstawiało przerażający obraz. Z 1.230 budynków miejskich aż 704 były całkowicie zniszczone. 487 budynków było częściowo zniszczonych. Ocalało zaledwie 39 domów w Ulaszowicach - dzielnicy Jasła. W samym centrum miasta ocalał tylko pomnik Tadeusza Kościuszki dłuta Błotnickiego, wybudowany w 1879 roku i znajdujący się w parku miejskim. Do dziś nie są znane prawdziwe powody totalnego zniszczenia przez Niemców Jasła, gdyż żadne względy strategiczne i wojskowe za tym nie przemawiały. Za winnych tych zniszczeń uznaje się powszechnie gen. Obenhausa i starostę Gentza. |
|
|
|